LỜI BẠT

Những người ấy bây giờ đang làm gì? những người bạn đã cùng tôi ‘du hành’ trên ‘chuyến tàu’ lớp học ấy mà?

Akira Takahashi

Takahashi, cậu bé đã đoạt tất cả những phần thưởng trong Ngày Hội Thể Thao, không bao giờ cao thêm được nữa, nhưng đã đậu cao vào một trường trung học nổi tiếng ở Nhật với đội bóng bầu dục. Sau đó, anh vào trường Đại học Meiji và đã lấy bằng kỹ sư điện tử.

Bây giờ, Takahashi làm công tác quản lý nhân sự ở một công ty điện tử lớn gần hồ Hamana ở miền Trung nước Nhật. Anh ấy nhận trách nhiệm điều phối nhân sự và lắng nghe những phàn nàn cũng như những khó khăn của nhân viên và giải quyết vấn đề cho ổn thỏa. Chính bản thân mình đã chịu đựng nhiều, anh ấy sẵn sàng hiểu được những khó khăn của người khác. Tính tình vui vẻ và tính cách có duyên của anh đã hỗ trợ đắc lực trong công việc này. Là một chuyên viên kỹ thuật, anh ấy cũng huấn luyện những nhân viên trẻ trong việc sử dụng những cổ máy lớn đang hoạt động dây chuyền.

Tôi đến Hamamatsu để thăm Takahashi và vợ anh – một người phụ nữ nhân hậu hiểu trọn lòng anh. Cô ấy kể cho tôi nghe nhiều chuyện về trường Tomoe như thể cô là người trực tiếp học ở đó vậy. Cô ấy chắc chắn với tôi rằng Takahashi không hề có mặc cảm về những khiếm khuyết cơ thể của anh ấy. Tôi tin chắc là cô ta nói đúng. Nếu mặc cảm trong cuộc sống anh ta khó có thể vào học ở một trường trung học nổi tiếng rồi bước vào ngưỡng cửa đại học, và bây giờ, anh cũng khó có thể làm việc ở một bộ phận điều hành nhân sự như thế.

Mô tả lại ngày đầu tiên ở trường Tomoe, Takahashi nói rằng ngay lập tức, anh ấy cảm thấy thoải mái ngay khi thấy ở đó cũng có nhiều bạn bè khuyết tật. Từ đó trở đi, anh không hề cảm thấy ngần ngại gì nữa và vui sướng được đến trường mỗi ngày đến nỗi anh không một lần muốn nghỉ học ở nhà. Anh ấy bảo tôi lúc đầu anh ấy rất e ngại khi bơi trong hồ mà không mặc áo quần. Thế nhưng trong khi lần lượt cởi đồ, sự e ngại và mắc cỡ dần dần bớt đi. Anh ấy cũng không còn ngại khi đứng trước những người khác để chia sẻ câu chuyện của mình trong giờ ăn trưa.

Anh ta kể tôi nghe thầy Kobayashi đã khích lệ anh nhảy lên con ngựa gỗ cao hơn anh ấy như thế nào, làm cho anh luôn tin chắc rằng anh có thể làm được việc đó, mặc dù bây giờ, anh nghi là thầy Kobayashi có thể đã giúp đưa anh lên trên ngựa gỗ ấy – thế mà từ đầu đến cuối, Thầy để cho anh ấy nghĩ rằng tự anh có thể làm được việc đó. Thầy Kobayashi đã cho anh một niềm tự tin và cho anh hiểu được niềm vui không sao kể xiết khi đạt đến thành công. Mỗi khi anh cố giấu mình trong sân trường, lần nào thầy hiệu trưởng cũng đem anh ra trước để anh phát huy một thái độ tích cực đối với cuộc sống dù muốn hay không. Anh vẫn còn nhớ anh hãnh diện làm sao khi đoạt được những giải thưởng. Vẫn đôi mắt sáng ngời và nhạy cảm như xưa, anh hồi tưởng về trường Tomoe trong niềm vui sướng.

Một môi trường gia đình lành mạnh chắc hẳn cũng đã góp phần làm cho Takahashi phát triển thành một con người hoàn thiện như vậy. Rõ ràng là thầy Kobayashi đã đối xử với tất cả chúng tôi với cách của một người nhìn xa thấy rộng. Giống như Thầy thường xuyên nói với tôi: “Em biết không, em thật sự là một cô bé tốt,” cũng theo cách khích lệ ấy, Thầy nói với Takahashi: “Em có thể làm được điều đó” và điều này là yếu tố quyết định có ảnh hưởng to lớn đến cuộc sống của anh.

Khi tôi sắp rời Hamamatsu, Takahashi kể cho tôi nghe một chuyện mà tôi đã quên bẵng đi. Anh nói rằng trên đường đi đến trường Tomoe, anh thường xuyên bị những đứa trẻ trường khác dọa nạt và chọc ghẹo, do đó anh đến trường với mặt mày ỉu xìu. Lúc nào tôi cũng nhanh nhảu hỏi anh mấy đứa trẻ ấy đã làm gì anh. Thế rồi nhanh như chớp, tôi lao ra khỏi cổng. Một lát sau, tôi chạy về và tuyên bố chắc chắn rằng từ nay trở đi, sẽ không có chuyện đó xảy ra nữa.

“Lúc đó, cậu làm cho mình cảm thấy rất vui,” anh nói vậy khi chúng tôi chia tay. Tôi đã quên chuyện này rồi. Cám ơn Takahashi đã giúp tôi nhớ lại.

Miyo-chan (Miyo Kaneko)

Miyo-chan, con gái thứ ba của thầy Kobayashi, tốt nghiệp khoa Giáo dục Trường Đại học Âm nhạc Kunitachi, bây giờ đang dạy âm nhạc tại trường tiểu học nằm liền kề với trường đại học này. Giống như Ba, cô rất thích dạy trẻ em. Từ lúc cô bé mới có ba tuổi, thầy Kobayashi để ý thấy cô con gái nhỏ của mình đi và di chuyển thân hình theo điệu nhạc, học nói cũng vậy, và điều này giúp thầy nhiều trong việc giáo dục trẻ em.

Sakko Matsuyama (bây giờ là bà Saito)

Sakko-chan, cô bé có đôi mắt lớn, mặc chiếc áo khoác không có tay và có thêu con thỏ mà tôi gặp trong ngày đầu tiên tôi bắt đầu đi học ở trường Tomoe, đã vào học một trường mà vào thời ấy con gái rất khó vào được, đó là trường trung học Mita. Rồi cô ấy vào học khoa Tiếng Anh Trường Đại học Ki-tô giáo dành cho nữ sinh ở Tokyo và trở thành một giáo viên Anh văn với hội nữ thanh niên Ki-tô giáo, bây giờ vẫn còn ở đấy. Cô vận dụng thành công những kinh nghiệm cô có được ở trường Tomoe trong những kỳ cắm trại mùa hè.

Chồng cô là người cô quen biết trong khi cùng leo lên đỉnh Hotaka, một ngọn núi ở Nhật. Họ có con trai và đặt tên con là Yasutaka. Phần sau của tên cậu bé ‘taka’ là để kỷ niệm tên ngọn núi mà họ đã gặp nhau.

Taiji Yamanouchi

Tai-chan, cậu bé nói sẽ không cưới tôi, trở thành một trong những nhà vật lý hàng đầu ở Nhật. Anh ấy sống ở Mỹ, một ví dụ của sự ‘chảy máu chất xám.’ Anh ấy tốt nghiệp vật lý từ khoa Khoa học của Trường Đại học Sư Phạm Tokyo. Sau khi tốt nghiệp cao học Khoa học, anh ấy sang Mỹ học, theo chương trình trao đổi học bổng Fulbright và năm năm sau, hoàn tất chương trình tiến sĩ tại đại học Rochester. Anh ta ở đây, tiếp tục làm nghiên cứu thực nghiệm vật lý năng lượng cao. Hiện tại, anh ta làm việc tại Viện Thí nghiệm Gia tốc Quốc gia Fermi ở Illinois, một học viện lớn nhất thế giới. Anh làm trợ lý giám đốc ở đó. Đó là một viện nghiên cứu bao gồm những người tài giỏi nhất từ 53 trường đại học trên toàn nước Mỹ, một tổ chức khổng lồ có 145 nhà vật lý và 1,400 nhân viên kỹ thuật. Chừng ấy đủ biết Tai-chan tài giỏi như thế nào rồi. Viện thí nghiệm này thu hút sự chú ý trên thế giới cách đây 5 năm, khi thành công trong công trình tạo ra tia năng lượng cao, đến 500 tỷ vôn điện tử.

Gần đây, Tai-chan kết hợp với một giáo sư từ trường đại học Columbia, phát minh ra ‘upsilon’ trong ngành vật lý hạt nhân. Tôi tin chắc rằng một ngày nào đó, Tai-chan sẽ nhận được giải thưởng Nobel.

Tai-chan cưới một cô gái thông minh tốt nghiệp hạng ưu về ngành toán ở Trường Đại học Rochester. Với những cái đầu như thế, có lẽ Tai-chan sẽ bay xa, không luận là anh ta học ở trường tiểu học nào. Thế nhưng tôi nghĩ, hệ thống giáo dục ở trường Tomoe cho phép học sinh học các môn theo bất cứ thứ tự nào mình thích có lẽ cũng giúp cho cậu bé Tai-chan phát triển tài năng của mình hơn. Tôi không thể nhớ hết những gì anh ta làm trong lớp học, chỉ nhớ rằng cậu bé say mê với ngọn đèn cồn và bình thử nghiệm, rồi những ống nghiệm và đọc những cuốn sách rất khó hiểu về khoa học và vật lý.

Kinuo Oe

Oe, cậu bé kéo bím tóc của tôi, bây giờ đứng vào bậc nhất có thẩm quyền về hoa lan Viễn đông, những loại lan này có củ có trị giá hàng chục ngàn đô la. Anh ấy là một chuyên gia trong lĩnh vực này, và Oe bây giờ rất bận rộn và thường xuyên đi đây đó trên khắp nước Nhật. Thật khó mà có thể tìm được cơ hội nói chuyện với anh ấy qua điện thoại giữa những chuyến đi và chúng tôi chỉ có những cuộc đối thoại ngắn ngủi:

“Cậu đi đâu sau khi rời khỏi trường Tomoe?”

“Mình không đi đâu cả.”

“Cậu không đi đâu à? Tomoe là ngôi trường duy nhất của cậu?”

“Đúng rồi!”

“Trời ơi! Cậu không học trường trung học cơ sở nữa à?”

“Ồ, có. Mình có vào học trường trung học cơ sở Oita được vài tháng, rồi mình đi tản cư đến Kyushu.”

“Thế nhưng tốt nghiệp trung học cơ sở là bắt buộc phải không?”

“Đúng rồi. Nhưng mình không tốt nghiệp.”

“Trời đất! anh ấy mới may mắn làm sao!” tôi nghĩ. Trước chiến tranh, Ba của Oe là chủ một vườn ươm rộng lớn chiếm hầu hết khu vực có tên gọi Todoroki ở tây nam Tokyo, nhưng tất cả đều bị tiêu tan trong một trận ném bom.

Tính cách điềm tĩnh của Oe biểu hiện rõ ràng trong phần còn lại của câu chuyện giữa chúng tôi khi anh ta chuyển đề tài:

“Cậu có biết hoa nào thơm nhất không?”

Trong đầu, tôi nghĩ đó là hoa lan ‘nghinh xuân’ Trung quốc. Không có nước hoa nào có thể sánh lại. Tôi hỏi tiếp:

“Loại đó có đắt không?”

“Có loại đắt, có loại không.”

“Loại hoa đó trông ra sao?”

“Ồ, chúng không phô trương lắm. Hơi dịu một tí. Nhưng trông có duyên lắm.”

Cậu ấy không thay đổi nhiều so với khi còn học chung ở trường Tomoe. Nghe giọng nói thoải mái của Oe, tôi nghĩ “sự thật là anh ấy chưa từng tốt nghiệp một trường trung học cơ sở và điều này không làm bận tâm anh ấy tí nào. Anh làm theo cách riêng của mình và thật sự tin tưởng vào chính bản thân mình.” Tôi không thể nào tưởng tượng nổi.

Kazuo Amadera

Amadera, cậu bé yêu mến loài vật, muốn trở thành một bác sĩ thú y và có một nông trại. Thế nhưng không may, Ba anh ấy mất sớm và cuộc sống của anh chuyển hướng trầm trọng. Anh bỏ học ở Trường Đại học Y khoa thú y và chăn nuôi Nhật Bản để tìm việc làm tại bệnh viện Keio. Hiện tại, anh làm tại Bệnh viện Trung ương của lực lượng tự vệ và giữ một vị trí có trách nhiệm trong công tác chẩn đoán lâm sàng.

Aiko Saisho (bây giờ là bà Tanaka)

Aiko Saisho, có người chú nổi tiếng là đô đốc Togo, chuyển từ trường tiểu học trực thuộc Aoyama Gakuin về trường Tomoe. Tôi thường nghĩ cô bé ngày ấy đã là một người điềm tĩnh và ra dáng một phụ nữ trẻ. Có lẽ cô bé trông như thế bởi vì cô mất Ba – thiếu tá trung đoàn III – đã bị giết trong trận xô xát với người Mãn châu.

Sau khi tốt nghiệp Trường Trung học nữ Kamakura, Aiko cưới một kiến trúc sư. Bây giờ, cả hai con trai của cô ấy đã lớn và đi làm, cô ấy dành nhiều thời giờ giải trí để làm thơ.

“Như vậy, cậu tiếp tục truyền thống của người cô là nhà thơ lừng danh dưới triều vua Meiji chứ gì?” tôi hỏi.

“Ồ, không!” cô ấy trả lời, cười với vẻ ngượng nghịu.

“Cậu vẫn nhã nhặn như khi còn ở trường Tomoe ấy,” tôi nói, “và ủy mị đầy nữ tính nữa.” Nghe nói thế, cô ấy mạnh dạn hơn trong cách trả lời: “Cậu biết không, dáng mình bây giờ cũng giống như lúc mình đóng vai Benkei vậy!”

Giọng cô ấy khiến cho tôi nghĩ cô ấy có một mái gia đình vui vẻ và đầm ấm lắm.

Keiko Aoki (Bây giờ là bà Kuwabara)

Keiko-chan, cô bé có mấy con gà biết bay, bây giờ cưới một giáo viên ở trường tiểu học thuộc đại học Keio. Cô ấy có một đứa con gái đã lập gia đình.

Yoichi Migita

Migita, đứa bé luôn hứa sẽ đem mấy cái bánh bao đám tang ấy, lấy văn bằng về nghệ thuật làm vườn, nhưng anh ấy đam mê hội họa nên đã trở lại đi học đại học và tốt nghiệp Trường Đại học Mỹ thuật Musashini. Bây giờ, anh ấy mở công ty thiết kế đồ họa riêng.

Ryo-chan

Ryo-chan, người phu trường, đã ra chiến trận và sau khi giải ngũ, trở về với gia đình an toàn và mạnh khỏe. Chú ấy không bao giờ vắng mặt trong ngày họp mặt đoàn tụ trường Tomoe vào ngày 3 tháng 11 hằng năm.

TÁI BÚT

Viết về ngôi trường có tên Tomoe và thầy Sosaku Kobayashi, người thành lập và điều hành ngôi trường ấy là một trong những điều tôi mong muốn nhất trong một thời gian dài.

Tôi không sáng chế ra một tình tiết nào cả. Tất cả đều là những sự kiện có thật đã xảy ra và may mắn, tôi nhớ lại được một ít chi tiết trong số đó. Bên cạnh ý muốn đặt bút viết ra những điều ấy, tôi lại lo bổ sung những chi tiết đáng tin cậy đã bị bỏ sót. Như tôi đã mô tả trong một phần mục, khi còn bé, tôi hứa trịnh trọng với thầy Kobayashi là khi lớn lên, tôi sẽ dạy tại trường Tomoe. Tuy nhiên, tôi không thể thực hiện được lời hứa đó. Thay vào đó, tôi cố gắng bộc lộ với càng nhiều người càng tốt, con người thầy Kobayashi là như thế, lòng yêu thương trẻ em là như vậy đó và cách thầy dạy dỗ trẻ em như thế nào.

Thầy Kobayashi mất vào năm 1963. Nếu Thầy còn sống đến ngày hôm nay, Thầy có thể làm được nhiều việc hơn là những điều Thầy đã nói ra. Ngay cả khi tôi viết cuốn sách này, tôi nhận ra rằng có nhiều tình tiết, đối với tôi, dường như chỉ là những ký ức vui đẹp của thời thơ ấu, nhưng thật ra, đó là những hoạt động Thầy đã khéo nghĩ ra để đạt được một mục đích giáo dục nào đó. “Vậy là, đây là điều mà Thầy đã để tâm đến rồi,” tôi nhận ra mình đang nghĩ ngợi. Hay là “Chỉ nghĩ đến điều ấy thôi là đã thấy Thầy tuyệt vời.” Với mỗi một điều tôi khám phá ra, tôi đều cảm thấy ngạc nhiên, vô cùng cảm động và biết ơn.

Trong trường hợp của tôi, thật không thể tả cho hết Thầy đã nuôi lớn tôi như thế nào bằng cách thường xuyên nói với tôi “em có biết không, em thật sự là một cô bé tốt.” Nếu tôi không vào trường Tomoe học và không gặp được thầy Kobayashi, có lẽ tôi sẽ bị dán cái nhãn là ‘cô bé xấu’ và trở nên đầy mặc cảm và lầm lạc.

Trường Tomoe bị cháy sập trong một trận tấn công bất ngờ bằng máy bay ở Tokyo vào năm 1945. Thầy Kobayashi đã bỏ tiền túi ra xây ngôi trường này, do đó muốn xây dựng lại cũng cần phải có thời gian. Sau chiến tranh, Thầy bắt đầu thành lập một nhà trẻ trên nền trường cũ, đồng thời Thầy giúp đỡ để thành lập một cơ sở mà ngày nay được gọi là ‘Khoa giáo dục trẻ em’ của trường Đại học Âm nhạc Kunitachi. Thầy cũng dạy thể dục nhịp điệu ở đấy và hỗ trợ trong việc thành lập Trường tiểu học Kunitachi. Thầy mất và hưởng thọ 69 tuổi, khi chưa kịp thành lập trở lại một ngôi trường lý tưởng.

Trường Tomoe nằm ở hướng tây bắc của Tokyo. Từ nhà ga Jitugaoka đi bộ khoảng ba phút trên đường Toyoko là đến nơi. Khu đất ấy bây giờ được sử dụng làm siêu thị ‘Con Công’ và bãi đậu xe. Một ngày nọ, tôi trở lại nơi ấy với bao luyến tiếc về quá khứ trong lòng, dù tôi biết rằng không còn dấu vết gì của ngôi trường xưa trên mảnh đất ấy nữa. Tôi lái xe chạy chầm chậm qua bãi đậu xe, nơi mà trước kia là dãy lớp học bằng các toa tàu và sân chơi. Người giữ xe trong bãi thấy xe tôi và nói lớn: “Cô không vào được, cô không vào được. Hết chỗ rồi!”

Tôi muốn nói là “Tôi không muốn đậu xe. Tôi chỉ muốn gợi nhớ lại những kỷ niệm.” Thế nhưng ông ấy chắc hẳn không hiểu, do đó tôi chạy đi. Rồi một nỗi buồn mênh mang bao phủ tôi và dòng lệ nhẹ lăn trên gò má khi tôi cho xe chạy lướt qua.

Tôi biết chắc khắp nơi trên thế giới có nhiều nhà giáo dục tốt - những người có lý tưởng cao vời và lòng yêu thương trẻ vô bờ bến - những người như thế có ước mơ xây dựng những ngôi trường lý tưởng. Và tôi biết khó khăn dường nào để biến ước mơ ấy thành hiện thực. Thầy Kobayashi trải qua hàng năm nghiên cứu trước khi mở trường Tomoe vào năm 1937 và ngôi trường này bị cháy trụi vào năm 1945. Như vậy, ngôi trường chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn ngủi.

Tôi tin rằng trong khoảng thời gian tôi học là lúc nhiệt tâm của thầy Kobayashi lên đến đỉnh cao và chương trình đào tạo của Thầy cũng đang ở vào thời kỳ hoàng kim. Thế nhưng tôi nghĩ, biết bao trẻ em nữa sẽ nhận được sự chăm sóc và dạy dỗ của Thầy nếu không có chiến tranh. Tôi buồn cho sự uổng phí đó.

Tôi đã cố gắng miêu tả những phương pháp giáo dục của thầy Kobayashi trong cuốn sách này. Thầy tin rằng trẻ em sinh ra vốn có bản chất tốt bẩm sinh, song bản chất ấy có thể dễ mất đi do môi trường và sự can thiệp không đúng cách của người lớn. Mục đích của Thầy là khám phá ra ‘bản chất tốt’ nơi chúng và làm cho nó phát triển, để rồi trẻ em sẽ lớn lên, thành những con người có tính cách riêng.

Thầy Kobayashi coi trọng cái tự nhiên và muốn để cho những đặc tính của trẻ em phát triển càng tự nhiên càng tốt. Thầy cũng yêu thiên nhiên. Đứa con gái nhỏ của thầy, Miyo-chan, bảo tôi rằng Ba cô bé thường dắt cô bé đi dạo khi Miyo-chan còn nhỏ và nói rằng “hãy đi và tìm giai điệu trong thiên nhiên.”

Thầy dắt Miyo-chan đến một cây lớn và chỉ cho cô bé biết cành lá rung rinh trong gió như thế nào. Thầy chỉ ra mối liên hệ giữa lá, cành và thân cây, và mức độ rung rinh của lá tùy thuộc vào gió mạnh hay nhẹ. Hai cha con đứng yên và quan sát cảnh vật như thế. Nếu không có gió, cả hai kiên nhẫn chờ đợi, quay mặt ngược về hướng gió để có thể nhận ra ngay cả cơn gió hiu hiu nhẹ thổi phớt qua. Không chỉ học với gió, họ còn quan sát những dòng sông. Họ thường đến con sông Tama gần đấy và xem dòng nước lượn lờ trôi. Họ không bao giờ mỏi mệt với những việc như thế, cô bé kể cho tôi nghe.

Bạn đọc có thể thắc mắc làm thế nào mà các cơ quan thẩm quyền ở Nhật trong thời chiến tranh lại cho phép một trường tiểu học khác thường tồn tại, nơi mà việc học được thực hiện trong một không khí tự do như vậy. Thầy Kobayashi không thích những gì có tính phô trương. Ngay cả trước chiến tranh, thầy không cho phép công bố hình ảnh của trường hay cái gì mang tính đại chúng về sự khác thường của ngôi trường này. Đó có thể là một lý do để ngôi trường nhỏ chỉ có khoảng 50 học sinh này có thể tránh được sự dòm ngó và tiếp tục đi vào hoạt động. Một lý do nữa là bộ giáo dục đánh giá cao về thầy Kobayashi, tin tưởng Thầy là một nhà giáo dục tốt.

Mỗi năm, cứ đến ngày 3 tháng 11, ngày chứa đầy kỷ niệm đẹp của Ngày Hội Thể Thao, học sinh trường Tomoe, không luận là tốt nghiệp khi nào, đều trở về có mặt tại một căn phòng ở đền Kuhonbutsu để có một cuộc đoàn tụ vui vẻ. Mặc dù tất cả chúng tôi bây giờ đã vào tuổi bốn mươi, vài người đã gần năm mươi và đã có con cái lớn rồi, nhưng chúng tôi vẫn gọi nhau bằng cái tên trẻ con của thuở còn thơ. Những cuộc họp mặt như vầy là một trong những di sản đẹp mà chúng tôi thừa hưởng được từ thầy Kobayashi.

Thật ra tôi bị đuổi học từ trường tiểu học đầu tiên. Tôi không nhớ nhiều về ngôi trường ấy – Mẹ tôi kể lại chuyện những người hát rong và chuyện cái bàn. Tôi thấy thật khó tin là tôi bị đuổi học. Chả lẽ tôi lại nghịch ngợm như thế sao? Tuy nhiên, cách đây 5 năm, khi tôi tham gia vào chương trình truyền hình buổi sáng, trong đó, tôi được giới thiệu với một người biết tôi vào thời ấy. Hóa ra đó là cô giáo chủ nhiệm lớp bên cạnh lớp tôi học. Tôi lặng người đi khi nghe những gì cô ấy kể lại.

“Lúc đó em học ở lớp ngay bên cạnh lớp cô dạy,” cô ấy nói, “và khi cô có việc phải về phòng hội đồng trong lúc đang học, cô thường thấy em đứng ở hành lang vì vi phạm lỗi gì đó. Khi cô đi ngang, em thường chặn cô lại và hỏi tại sao em bị bắt đứng ở hành lang và em đã làm điều gì sai. “Bộ cô không thích mấy người hát rong à?” có lần em hỏi cô như thế. Cô không biết làm thế nào để xử sự với em thế nào cho phải. Do đó, cuối cùng, khi cô muốn đến phòng hội đồng, cô phải lén nhìn trước, nếu thấy em đứng đó, cô tránh không đi. Cô giáo chủ nhiệm của em thường phàn nàn với cô ở phòng hội đồng về em. Cô ấy thường nói “tôi tự hỏi tại sao cô bé đó lại như vậy?” Đó là lý do tại sao, trong những năm sau này, khi em bắt đầu xuất hiện trên ti vi, cô nhận ra tên em ngay lập tức. Lâu lắm rồi, nhưng cô nhớ em một cách rõ ràng khi em còn học lớp một.”

Bộ tôi bị phạt phải đứng ngoài hành lang à? Tôi không hề nhớ việc này và thấy vô cùng ngạc nhiên. Đó là một cô giáo tóc hoa râm, trông có vẻ trẻ trung, với khuôn mặt đôn hậu, người đã bị tôi quấy rầy, đã đến vào một chương trình ti vi buổi sáng, người cuối cùng làm cho tôi tin rằng tôi thật sự bị đuổi học.

Và đây, tôi muốn biểu lộ lòng chân thành biết ơn Mẹ tôi, người đã không nói cho tôi biết điều này cho đến sau lần sinh nhật thứ 20 của tôi.

“Con có biết tại sao con chuyển trường khi còn học tiểu học không?” một hôm Mẹ hỏi tôi. Khi tôi trả lời rằng không biết, Mẹ nói tiếp một cách lãnh đạm, “bởi vì con bị đuổi học.”

Vào thời điểm đó, có thể Mẹ nói “Điều gì sẽ xảy ra với con nữa đây? Con đã bị đuổi học từ một trường rồi. Nếu con bị đuổi khỏi một trường nữa, con sẽ đi đâu đây?”

Nếu lúc đó Mẹ nói với tôi như thế, tôi sẽ cảm thấy khốn khổ và lo lắng thế nào khi bước đến cổng trường Tomoe trong ngày đầu tiên tôi đến đó. Cái cổng trường có rễ và những lớp học trên các toa tàu hầu như không thể làm cho tôi vui nổi. May mắn làm sao, tôi có được một người Mẹ như thế.

Trong thời chiến tranh, chỉ có một ít hình được chụp tại trường Tomoe. Trong số đó, những tấm hình tốt nghiệp là đẹp nhất. Lớp ra trường thường chụp hình trên các bậc cấp ở trước hội trường. Nhưng những khi học sinh tốt nghiệp bắt đầu xếp hàng và hô lên: “Đứng vào, chụp hình nè!” những học sinh khác cũng muốn đứng vào, do đó, bây giờ, thật khó có thể nói lớp nào đang ra trường. Chúng tôi thường thảo luận sôi nổi về đề tài này trong các cuộc họp mặt. Thầy Kobayashi không bao giờ nói gì về những tấm hình này được chụp trong những dịp nào. Có lẽ thầy nghĩ rằng có được một tấm hình sống động của mọi người ở ngôi trường này vẫn tốt hơn là tấm hình tốt nghiệp có tính hình thức. Bây giờ nhìn chúng, những tấm hình này chính là đại diện cho trường Tomoe.

Còn nhiều điều nữa tôi muốn viết về trường Tomoe. Thế nhưng, tôi sẽ hài lòng nếu với ngần ấy điều đã viết ra đây, tôi đã làm cho mọi người hiểu được rằng, làm thế nào mà ngay cả một cô bé như Totto-chan, được sự can thiệp đúng đắn từ người lớn, có thể trở thành một con người có thể sống hài hòa được với người khác như vậy.

Tôi hoàn toàn tin chắc rằng, bây giờ, nếu có nhiều trường giống như trường Tomoe, sẽ ít đi những bạo động mà ngày nay chúng ta nghe quá nhiều và cũng có ít học sinh bỏ học. Ở trường Tomoe, không ai muốn về nhà liền sau khi tan trường. Và vào mỗi buổi sáng, chỉ mong sao cho nhanh đến trường. Tomoe là một loại trường như thế đấy.

Thầy Sosaku Kobayashi - một con người đầy linh phấn và có tầm nhìn cao rộng, đã thành lập một ngôi trường tuyệt vời - sinh ngày 18 tháng 6 năm 1893, ở một vùng quê thuộc miền tây bắc Tokyo. Thiên nhiên và âm nhạc là nguồn đam mê của Thầy. Khi còn bé, Thầy đã từng đứng bên bờ sông gần nhà, với đỉnh Haruna ở đằng xa xa, và thấy như dòng nước tuôn ra là một giàn nhạc do Thầy ‘đạo diễn.’

Thầy là con út trong một gia đình nông dân hơi nghèo có sáu anh chị em. Thầy đã từng làm trợ giảng sau khi học xong tiểu học. Tuy nhiên, có được bằng cấp cần thiết để được chấp nhận làm công việc ấy, là cả một kỳ công đối với một đứa trẻ vào tuổi đó, và điều này cho thấy một tài năng phi thường ở Thầy. Chẳng bao lâu, Thầy được nhận vào dạy ở một trường tiểu học tại Tokyo, nơi Thầy đã kết hợp việc dạy với nghiên cứu âm nhạc. Điều này cuối cùng giúp Thầy thực hiện được hoài bão Thầy hằng ấp ủ và vào học khoa giáo dục âm nhạc của một nhạc viện nổi tiếng nhất ở Nhật, nay là Trường Đại học Âm nhạc và Nghệ thuật Tokyo. Khi tốt nghiệp, Thầy trở thành người hướng dẫn âm nhạc cho trường tiểu học Seikei do Haruji Nakamura thành lập. Ông Haruji Nakamura là một người tuyệt vời, ông tin rằng giáo dục một đứa trẻ ở cấp tiểu học là quan trọng nhất. Ông tổ chức những lớp học nhỏ, ít học sinh và chủ trương một chương trình học chú trọng nhiều đến tính tự do để đem đến cho đứa trẻ một cá tính riêng biệt và khích lệ tinh thần tự trọng ở chúng. Thời gian buổi sáng là học, còn buổi chiều thì dành cho việc đi dạo, sưu tầm cây, vẽ phác thảo, hát và nghe thầy hiệu trưởng thuyết trình. Thầy Kobayashi chịu ảnh hưởng rất lớn về phương pháp của ông và về sau, thành lập một chương trình giáo dục tương tự như vậy ở trường Tomoe.

Trong thời gian dạy âm nhạc tại đây, thầy Kobayashi viết một bản hài kịch thiếu nhi cho học sinh biểu diễn. Bản hài kịch ấy gây ấn tượng cho nhà tư bản công nghiệp Baron Iwasaki. Gia đình ông ta thành lập công ty kinh doanh khổng lồ Mitsubishi. Ông Baron Iwasaki là người ủng hộ âm nhạc. Ông giúp cho Koscak Yamada, giúp nhiều nhà soạn nhạc người Nhật lão thành, cũng như ủng hộ tài chính cho trường. Gia đình ông Baron đã đưa ông Kobayashi sang Châu Âu để nghiên cứu phương pháp giáo dục.

Thầy Kobayashi trải qua hai năm, từ năm 1922 đến năm 1924, ở Châu Âu, thăm nhiều trường và học thể dục nhịp điệu với ông Emile Jacques-Dacroze ở Paris. Khi trở về, Thầy cùng với một người khác mở trường mầm non. Thầy Kobayashi thường nói với các cô giáo mầm non rằng, đừng cố nhét trẻ em vào những cái khuôn đã đúc sẵn. “Hãy để chúng cho tự nhiên,” Thầy nói “đừng gò bó những hoài bão của chúng. Những điều chúng mơ ước thường lớn hơn chúng nhiều.” Chưa hề có một trường mầm non nào như thế ở Nhật.

Vào năm 1930, thầy Kobayashi sang Châu Âu một năm nữa để học với ông Dalcroze, đi khắp nơi và quan sát, rồi quyết định tự mình mở riêng trường khi trở về Nhật.

Bên cạnh việc bắt đầu trường Tomoe vào năm 1937, Thầy còn thành lập Hội thể dục nhịp điệu Nhật Bản. Hầu hết mọi người nhớ đến Thầy như là một người giới thiệu thể dục nhịp điệu vào nước Nhật và đóng góp của Thầy tại Trường Đại học Âm nhạc Kunitachi sau chiến tranh. Có rất ít người có kinh nghiệm trực tiếp với phương pháp giáo dục của Thầy, và một điều đáng buồn là Thầy mất đi trước khi có thể thành lập một trường khác như Tomoe. Ngay cả khi nó bị cháy rồi, Thầy đã vạch kế hoạch cho một ngôi trường đào tạo tốt hơn. “Sau này chúng ta sẽ xây một trường theo mô hình nào?” Thầy hỏi, bằng một tinh thần bất khuất, không nản lòng trước những hỗn loạn đang diễn ra xung quanh.

Khi tôi bắt đầu viết cuốn sách này, tôi vô cùng ngạc nhiên biết rằng người chủ nhiệm của “phòng Tetsuko,” chương trình phỏng vấn hằng ngày trên ti vi, đã từng làm nghiên cứu về Thầy Kobayashi trong cả thập niên. Ông ta chưa từng gặp nhà giáo dục này, nhưng niềm linh phấn của ông về Thầy Kobayashi khởi lên qua một người phụ nữ đã từng đánh đàn pi-a-nô cho bọn trẻ trong những giờ học thể dục nhịp điệu. “Cô biết không, trẻ em không thể bước nhanh như thế,” thầy Kobayashi nói cô ấy điều chỉnh nhịp điệu khi cô mới đánh đàn ở trường Tomoe. Thầy là một người sống hài hòa với bọn trẻ đến mức Thầy biết chúng nó đến từng nhịp thở bước đi. Tôi hy vọng ông Kazuhiko Sano, người chủ nhiệm chương trình của tôi, sẽ viết một cuốn sách trong thời gian tới, để nói cho mọi người trên thế giới biết thêm về một con người đặc biệt như thế.

Cách đây 20 năm, một biên tập viên trẻ rất năng nổ của nhà xuất bản Kodansha đã để ý đến bài viết ngắn mà tôi viết về trường Tomoe trong một tạp chí phụ nữ. Anh ấy đến gặp tôi, mang theo một mớ giấy, yêu cầu tôi khai triển thêm bài viết đó thành một cuốn sách. Thật tội lỗi! Tôi đã dùng xấp giấy đó vào một việc khác, và anh ấy đã trở thành giám đốc nhà xuất bản trước khi ý kiến của anh ấy trở thành hiện thực. Thế nhưng chính anh ấy, Katsuhisa Kato, đã cho tôi ý kiến, và cả sự tự tin, để viết được cuốn sách này. Nếu thời điểm ấy tôi không viết được nhiều, thì việc viết cả cuốn sách xem ra có thể làm nản lòng. Cuối cùng, người ta khuyến khích tôi viết mỗi lần một chương để đăng trên Tạp chí Phụ Nữ Trẻ của Kodansha mà tôi đã cộng tác từ tháng 2 năm 1979 đến tháng 12 năm 1980.

Mỗi tháng, tôi đều đến thăm viện bảo tàng Chihiro Iwasaki về sách tranh ảnh ở Shimo-shakuji, Nerimaku, và Tokyo để sưu tầm tranh minh họa. Chihiro Iwasaki là một thiên tài trong việc minh họa thiếu nhi, và tôi tự hỏi không biết ở nơi nào khác trên thế giới, liệu có một người họa sĩ nào có thể vẽ thiếu nhi sống động được như nữ họa sĩ này không. Bà có thể thể hiện hình ảnh trẻ trong muôn vàn trạng thái và thái độ khác nhau và có thể phân biệt được một em bé sáu tháng với một em bé chín tháng tuổi. Tôi không thể nào kể cho các bạn nghe rằng tôi đã vui sướng thế nào khi tôi có thể sử dụng những tranh của bà trong cuốn sách của mình. Những bức tranh này phù hợp với câu chuyện của tôi đến kỳ lạ. Bà ấy mất năm 1974, nhưng nhiều người hỏi tôi có phải tôi bắt đầu viết cuốn sách này từ khi bà còn sống không, vì những bức tranh của bà thể hiện rất thật với cuộc sống và bà đã minh họa thiếu nhi qua vô số cách khác nhau.

Chihoro Iwasaki để lại gần bảy ngàn bức tranh và tôi may mắn được xem rất nhiều bản gốc các bức vẽ qua người con trai tốt bụng của bà, cũng là người trợ lý viện bảo tàng, và vợ anh ta. Tôi muốn gửi lời cám ơn đến chồng của cố họa sĩ, đã cho phép tôi dùng lại những tác phẩm của bà. Tôi cũng cám ơn nhà viết kịch Tadasu Iizawa, quản lý viện bảo tàng mà nay tôi là một ủy viên, cứ khuyến khích tôi bắt đầu viết trong khi tôi còn chần chừ.

Miyo-chan và những bạn bè khác của tôi ở trường Tomoe, đương nhiên, là một nguồn hỗ trợ lớn lao. Tôi xin chân thành cảm ơn Keiko Iwamoto, người biên tập phiên bản tiếng Nhật của cuốn sách này, và luôn nói rằng “Chúng ta phải làm sao để cuốn sách này thành một cuốn sách tuyệt vời.”

Tôi nảy ra ý kiến cho cái tựa sách tiếng Nhật từ một cách diễn đạt phổ biến cách đây vài năm để chỉ cho những người ‘ở bên ngoài cửa sổ’ – nghĩa là những người đang ở bên lề hay ngoài trời lạnh. Mặc dù tôi thường đứng ở cửa sổ là do tôi muốn thế để có thể nhìn thấy những người hát rong, tôi cảm thấy tôi ‘ở bên ngoài cửa sổ’ đối với ngôi trường tiểu học thứ nhất – cảm thấy xa lạ và chịu đựng quá nhiều giá lạnh. Tựa đề có những ngụ ý đó, ngoài ra còn có thêm một ý nữa – cánh cửa hạnh phúc cuối cùng đã mở ra cho tôi tại trường Tomoe.

Trường Tomoe không còn nữa. Thế nhưng nếu nó sống được một lát trong trí tưởng tượng của bạn khi đọc cuốn sách này, tôi không có niềm vui nào lớn hơn thế nữa.

Một năm trôi qua giữa lần xuất bản cuốn sách này bằng tiếng Nhật và khi nó ra mắt bạn đọc bằng tiếng Anh, có nhiều sự kiện xảy ra. Trước hết, không ngờ, cuốn sách đã trở thành một cuốn sách bán chạy nhất. Totto-chan nhỏ bé đã làm nên lịch sử xuất bản ở Nhật, bán hết 4.500.000 bản trong một năm.

Kế tiếp, tôi rất vui khi thấy người ta đọc nó như là một cuốn sách giáo khoa về giáo dục. Tôi hy vọng cuốn sách này sẽ cung cấp tư liệu cho giáo viên và phụ huynh biết rằng đã từng có một người hiệu trưởng như Thầy Kobayashi. Nhưng tôi không tưởng tượng được cuốn sách có ảnh hưởng lớn đến thế. Có lẽ đó là dấu hiệu cho thấy mọi người trên khắp nước Nhật quan tâm sâu sắc đến tình hình giáo dục hiện nay.

Với trẻ em, đây là một cuốn truyện. Nhiều ý kiến trả lời trong cuộc điều tra dư luận cho thấy dầu vẫn có những từ khó trong cuốn sách, với sự hỗ trợ của tự điển, trẻ em lên bảy đã đọc được cuốn sách của tôi. Tôi không thể nào nói hết được niềm vui của tôi về điều này. Một nhà nghiên cứu văn học Nhật Bản, 103 tuổi, viết: “Tôi thích quyển sách vô cùng.” Thế nhưng, một điểm đáng lưu ý hơn cả là trẻ em đang thật sự thích đọc cuốn sách này dù phải tra từ khó, trong khi truyện hài hay truyện tranh đều làm chúng say mê, và chính các em cũng nói rằng các em không thích truyện toàn là chữ.

Sau khi cuốn sách ra mắt bạn đọc, các công ty dồn dập yêu cầu tôi cho phép họ chuyển câu chuyện của tôi sang các thể loại nghệ thuật khác như phim, chương trình tivi, biên kịch và phim hoạt họa. Nhưng đã có quá nhiều người đọc cuốn sách này và họ đã xây dựng cho mình một hình tượng riêng trong lòng, tôi nghĩ thật khó có thể làm cho họ phát triển trí tưởng tượng thêm được, cho dù người đạo diễn có tài ba đến mấy chăng nữa. Do đó, tôi từ chối những lời yêu cầu của họ.

Tuy nhiên, tôi đồng ý cho chuyển nội dung quyển sách sang âm nhạc bởi vì âm nhạc không gò bó khả năng tưởng tượng. Tôi yêu cầu Akihiro Komori – một nhạc sĩ nổi tiếng với nhiều nhạc khúc rất hay – viết bố cục. Nhạc giao hưởng về câu chuyện ‘Totto-chan: cô bé bên cửa sổ’ mà tôi kể đã thành công rực rỡ, cả hội trường vang đầy tiếng khóc cười xen kẽ nhau. Trên cơ sở đó, ông làm thành một cuộn băng.

Cuốn sách bây giờ đã trở thành tài liệu dạy chính thức. Với sự chấp thuận của Bộ giáo dục, chương “Thầy giáo dạy làm vườn” sẽ được sử dụng trong môn học ‘Tiếng Nhật’ lớp ba bắt đầu áp dụng từ năm học tới và chương “Ngôi trường cũ tồi tàn” có trong sách ‘Đạo Đức’ lớp bốn và môn ‘Giáo dục Công dân.’ Giáo viên đã sử dụng cuốn sách này theo cách riêng của họ. Ví dụ khi học môn ‘nghệ thuật,’ tôi nghe giáo viên đọc cho học sinh nghe một chương, rồi yêu cầu học sinh vẽ bức tranh về sự kiện nào chúng tâm đắc nhất.

Tôi đã thực hiện được giấc mơ tôi hằng ấp ủ là thành lập một rạp hát chuyên nghiệp cho trẻ em khiếm thính nhờ vào tiền nhuận bút từ cuốn sách này, và nhờ nó, tôi nhận được một giải thưởng ‘Người thật Việc thật’ và ba giải thưởng khác. Về phương diện xã hội, dạo gần đây, tôi vinh dự được mời, cùng với những vị khách đặc biệt, có cả người đoạt giải Nobel hóa học Ken’ichi Fukui, đến dự tiệc ở Vườn xuân Hoàng gia, nơi tôi may mắn có được cuộc gặp gỡ trao đổi thoải mái với Đức vua. Và năm ngoái, tôi được thủ tướng tuyên dương trong dịp tưởng niệm ‘Năm quốc tế dành cho người khuyết tật.’ Cuốn sách tôi khát khao viết ấy đã đem lại những sự kiện vui như thế trong thời gian qua.

Cuối cùng tôi xin gởi lời chân thành cám ơn đến Dorothy Britton, người đã dịch cuốn sách của tôi sang tiếng Anh. Tôi thật may mắn khi tìm được một người dịch tuyệt vời như thế. Thật ra, cô vừa là một nhạc sĩ vừa là một nhà thơ. Do đó, cô đã đem câu chuyện của tôi vào tiếng Anh vừa giàu âm điệu vừa giàu cảm xúc làm cho người đọc rất thích.

Và đây, một lần nữa, tôi muốn gởi lời cám ơn đến nhà soạn nhạc ‘Đường rộng’ Harold Rome và phu nhân ông, bà Florence, những người đã khuyến khích tôi xuất bản cuốn sách bằng tiếng Anh trong khi tôi vừa mới hoàn thành chương thứ nhất của cuốn sách.

TETSUKO KUROYANAGI
Tokyo, 1982.

61. SAYONARA, SAYONARA! (HẸN GẶP LẠI! HẸN GẶP LẠI)

Trường Tomoe bị cháy sập. Sự kiện này xảy ra vào ban đêm. Miyo-chan, với em Misa-chan và Mẹ, những người đang sống trong ngôi nhà nối liền với trường, chạy trốn ở nông trại Tomoe bên hồ tại đền Kuhonbutsu nên đã thoát nạn.

Máy bay ném bom B-29 thả nhiều quả bom cháy xuống những toa tàu lửa dùng làm lớp học.
Ngôi trường vốn đã nằm trong giấc mơ của thầy hiệu trưởng giờ đây bị ngọn lửa cháy rực nuốt trọn. Thay vì những âm thanh mà thầy yêu thích như tiếng cười, tiếng hát của bọn trẻ, giờ đây tiếng ngôi trường sụp đổ trong lửa đỏ nghe rùng rợn. Ngọn lửa, không thể nào dập tắt được, đã thiêu trụi mọi thứ thành tro bụi. Ngọn lửa lan tràn đến khắp vùng Jiyugaoka.

Ở giữa cảnh ấy, thầy hiệu trưởng vẫn đứng bên đường và nhìn ngôi trường Tomoe cháy. Như thường lệ, thầy mặc bộ đồ ba mảnh sờn mòn màu đen. Thầy đứng đặt đôi tay trong túi áo khoác.

“Tiếp đến chúng ta sẽ xây loại trường nào?” thầy hỏi cậu con trai Tomoe, là sinh viên đại học, đang đứng bên cạnh thầy. Tomoe lắng nghe Ba mà như chết lặng người.

Tình yêu thương trẻ em và tâm huyết với nghề dạy học của thầy Kobayashi mạnh hơn cả ngọn lửa đang bao trùm ngôi trường. Thầy hiệu trưởng cảm thấy vui.

Totto-chan đang nằm trên một chuyến tàu tản cư đông đúc, chen chúc giữa những người lớn. Chuyến tàu chạy về hướng đông bắc. Khi nhìn qua cửa sổ, bên ngoài tối đen, cô bé nghĩ nhớ đến lời chia tay của thầy hiệu trưởng “chúng ta sẽ gặp lại!” và những lời thầy thường xuyên nói với cô bé mỗi khi gặp “em có biết không, em thật sự là một cô bé tốt.” Từ trong tâm tưởng, Totto-chan tin chắc rằng cô bé sẽ gặp lại thầy Kobayashi trong một thời gian không xa. Và cô bé thiếp đi.

Chuyến tàu ầm ầm chạy dọc trong bóng đêm chở những hành khách đầy lo lắng.

60. BỮA TIỆC TRÀ

Ryo-chan, người phu trường ở Tomoe mà tất cả học sinh đều rất thích, cuối cùng cũng bị gọi nhập ngũ. Chú ấy đã là người lớn, thế mà bọn trẻ vẫn thích gọi chú bằng cái tên trẻ con của chú. Ryo-chan là một thần bảo vệ, luôn có mặt để cứu giúp mọi người khi họ gặp khó khăn. Chú ấy có thể làm đủ loại công việc. Chú rất ít nói, chỉ mỉm cười, nhưng chú luôn biết cần phải làm gì. Khi Totto-chan bị rớt xuống hầm cầu, chính chú ấy là người vớt cô bé lên ngay lập tức, rồi tắm rửa cô bé sạch sẽ mà không nhiều lời cằn nhằn.

“Chúng ta hãy tổ chức một bữa tiệc trà tiễn đưa Ryo-chan.” thầy hiệu trưởng nói.

“Một tiệc trà à?”

Ở Nhật, người ta uống trà xanh nhiều lần trong ngày, nhưng không phải để giải trí - ngoại trừ bột trà pha chế thành một loại nước uống dùng trong các dịp lễ. ‘Tiệc trà’ là một điều mới lạ ở trường Tomoe. Nhưng bọn trẻ thích ý kiến đó. Chúng nó thích làm những điều chúng nó chưa từng biết. Bọn trẻ không biết đó thôi, chứ thầy hiệu trưởng chỉ chế ra một từ mới, sawakai (tiệc trà) thay vì thông thường người ta nói sobetsukai (tiệc chia tay) cho cùng một mục đích. Một bữa tiệc chia tay nghe sao buồn quá, và học sinh lớp lớn sẽ hiểu được rằng có thể là chia tay thật nếu chú Ryo-chan hy sinh ngoài chiến trường và không trở về nữa. Thế nhưng chưa có đứa nào đã từng tham dự một tiệc trà, nên chúng rất phấn khởi.

Sau khi tan học, thầy Kobayashi cho học sinh sắp xếp bàn ghế thành vòng tròn như chuẩn bị cho bữa cơm trưa vậy. Khi tất cả đều ngồi vào thành vòng tròn, thầy phát cho mỗi đứa một miếng mực khô nướng để ăn trong lúc uống trà. Chừng ấy thôi cũng đã là quá sang trọng trong những ngày chiến tranh như thế này. Thầy ngồi xuống bên cạnh Ryo-chan, đặt cái ly có một ít rượu sa kê trước mặt chú ấy. Đó là phần chỉ dành riêng cho những người sắp ra chiến trận.

“Đây là tiệc trà đầu tiên ở trường Tomoe,” thầy hiệu trưởng nói. “Tất cả chúng ta hãy cùng vui với nhau. Em nào có điều gì muốn nói với chú Ryo-chan thì cứ nói. Các em cũng có thể trò chuyện thoải mái với nhau, chứ không nhất thiết chỉ nói với chú Ryo-chan thôi. Lần lượt từng em một, hãy bước ra giữa vòng tròn nhé.”

Đây không phải là lần đầu tiên chúng nó ăn mực khô nướng ở trường Tomoe, nhưng đây là lần đầu tiên cùng ngồi ăn với bọn trẻ có chú Ryo-chan và lần đầu tiên chúng nó thấy chú Ryo-chan nhấp nháp rượu sa kê.

Bọn trẻ lần lượt từng đứa một đứng dậy, đến đối diện chú Ryo-chan và nói vài điều với chú ấy. Mấy đứa trẻ đầu tiên chúc chú ấy giữ gìn sức khỏe và đừng có đau ốm gì. Rồi đến lượt Migita, bạn học cùng lớp với Totto-chan, nói: “Lần sau cháu về nhà ở quê, cháu sẽ mang về cho chú mấy cái bánh bao đám tang.”

Bọn trẻ cười rộ lên. Hơn một năm rồi kể từ khi Migita nói với chúng nó lần đầu tiên về mấy cái bánh bao cậu đã ăn ở một đám tang và nó ngon như thế nào. Mỗi khi có dịp, cậu bé cứ hứa là sẽ cho chúng nó mấy cái, nhưng cậu bé không bao giờ thực hiện lời hứa này.

Khi thầy hiệu trưởng nghe Migita nói đến bánh bao đám tang, thầy giật nảy mình. Thông thường, đề cập đến bánh bao đám tang trong những tình huống như thế này là một điềm báo xấu. Nhưng Migita nói điều này một cách hồn nhiên thôi, khi muốn chia sẻ với bạn bè một cái gì đó ngon, nên thầy cũng cười với bọn trẻ. Ryo-chan cũng cười vui vẻ. Thì ra, Migita nói với chú ấy từ rất lâu rồi là sẽ đem cho chú ấy mấy cái bánh bao đám tang.

Rồi Oe đứng lên và hứa với chú Ryo-chan rằng cậu bé sẽ trở thành người làm vườn giỏi nhất ở Nhật. Oe là con trai ông chủ một vườn ươm rộng lớn ở Todoroki. Aoki đứng dậy và không nói gì cả. Cô bé chỉ khúc khích cười e thẹn như thường lệ, rồi cúi đầu chào và về lại chỗ ngồi. Totto-chan vội vàng chạy ra và nói hộ cho Aoki: “Những con gà ở nhà Keiko-chan có thể bay! Một hôm nọ, cháu thấy chúng bay!”

Rồi đến lượt Amedera nói: “Nếu các bạn thấy có chó hay mèo bị thương, hãy đưa chúng đến mình, mình sẽ chữa cho chúng khỏi.” Takahashi-chan quá nhỏ. Cậu bé bò dưới bàn để đến giữa vòng tròn, thoắt nhanh như chớp. Takahashi nói với một giọng vui vẻ: “Cám ơn chú Ryo-chan. Cám ơn tất cả mọi thứ. Tất cả mọi thứ.”

Tiếp đó Aiko Saisho đứng lên. Cô bé nói: “Chú Ryo-chan, cám ơn chú đã có lần băng bó cháu khi cháu bị té ngã. Cháu sẽ không bao giờ quên.” Người chú vĩ đại của Saisho-chan là đô đốc Togo nổi tiếng trong thời chiến tranh Nhật-Nga, và Atsuko Saisho, một người bà con khác của cô bé là nhà thơ nữ lừng danh dưới triều vua Meiji. Nhưng Aiko không bao giờ đề cập đến những người này.

Miyo-chan, con thầy hiệu trưởng, hiểu Ryo-chan nhiều nhất. Mắt cô bé đẫm lệ, cô bé nói: “Hãy bảo trọng nhé, nhớ nha chú. Nhớ giữ liên lạc, viết thư về nha.”

Totto-chan có rất nhiều điều muốn nói nhưng cô bé không biết mình nên bắt đầu từ đâu. Do đó, cô bé nói: “Chú Ryo-chan, ngay cả khi chú đi rồi, chúng cháu sẽ có tiệc trà mỗi ngày.”

Thầy hiệu trưởng cười vang, Ryo-chan cũng cười. Cả hết bọn trẻ đều cười, Totto-chan cũng cười theo.

Thế nhưng lời nói của Totto-chan trở thành sự thật ngay từ ngày hôm sau. Mỗi khi chúng có thời gian rảnh, bọn trẻ lập thành từng nhóm và chơi trò ‘tiệc trà.’ Thay vì ăn mực khô, chúng nó mút một thứ gì cũng được, như vỏ cây chẳng hạn. Chúng nó nhấp nháp những ly nước thay vì trà và đôi khi giả bộ xem đó là rượu sa kê. Một đứa nào đó nói: “Mình sẽ mang cho cậu mấy cái bánh bao đám tang nhé,” và cả bọn rộ lên cười. Sau đó, chúng nó nói chuyện và kể cho nhau nghe những suy nghĩ của mình. Ngay cả khi chúng không có gì để ăn, những ‘tiệc trà’ của bọn trẻ vẫn vui như thường.

‘Tiệc trà’ như là một món quà liên hoan tuyệt vời để chú Ryo-chan chia tay bọn trẻ. Và mặc dù lúc ấy, chẳng có đứa nào biết mô tê gì cả, tiệc trà thật ra là một trò chơi cuối cùng của bọn trẻ ở trường Tomoe trước khi chúng nó chia tay nhau và rồi mỗi đứa đi mỗi ngả.

Ryo-chan ra đi trên chuyến tàu Toyoko. Sự ra đi của chú ấy trùng với sự ập đến của những chiếc máy bay Mỹ. Cuối cùng, chúng xuất hiện trên bầu trời nước Nhật ở Tokyo và dội bom hàng ngày.

59. ROCKY BIẾN MẤT

Nhiều người lính đã nằm xuống, thức ăn càng ngày càng khan hiếm, mọi người sống trong sợ hãi âu lo, nhưng mùa hè vẫn cứ đến như thường lệ. Và mặt trời vẫn cứ soi sáng, trên những đất nước chiến thắng và cả trên những đất nước không chiến thắng.

Totto-chan từ nhà người chú ở Kamakura trở về Tokyo.

Bây giờ, không có cắm trại ở trường Tomoe và cũng không có cuộc đi chơi thú vị ở suối nước nóng. Dường như bọn trẻ không còn được tận hưởng mùa nghỉ hè vui vẻ nữa. Totto-chan thường trải kỳ nghỉ hè của mình với những người bà con ở Kamakura, nhưng năm nay thì khác. Một người anh trai lớn, bà con với Totto-chan, vẫn thường kể cho cô bé nghe những câu chuyện ma rùng rợn, đã bị gọi lên đường nhập ngũ. Như thế sẽ không có những câu chuyện ma nữa. Và một người bác của Totto-chan, người vẫn thường kể những câu chuyện thú vị về cuộc sống của bác ở bên Mỹ – không biết thực hư thế nào – bây giờ cũng đang ở ngoài mặt trận. Bác ấy tên là Shuji Taguchi và là một người quay phim siêu đẳng.

Sau khi phục vụ tại Hãng thông tấn Nihon ở New York và là đại diện Viễn đông cho Hãng thông tấn Metro của Mỹ, người ta biết đến bác với tên Shu Taguchi. Bác là anh của Ba, nhưng Ba lấy họ mẹ mình để có thể duy trì họ bên ngoại, nếu không Ba cũng mang họ Taguchi. Phim Bác Shuji đạo diễn “như vở “Trận Rabaul” đã trình chiếu ở các rạp, nhưng tất cả những gì bác gởi từ mặt trận về là chỉ có phim của Bác thôi, nên bác gái ở nhà và bà con rất lo lắng cho bác. Những người chụp hình chiến tranh luônchụp hình quân đội đang ở trong tình trạng vô cùng nguy hiểm, vì họ phải xông pha lên phía trước để chụp cảnh đang tiến quân. Đó là những lời của người lớn bà con với Totto-chan nói.

Ngay cả bãi biển ở Kamakura giờ cũng trở nên trơ trọi vắng vẻ vào mùa hè. Mặc dù vậy, Yat-chan vẫn vui vẻ. Đó là đứa con trai lớn nhất của bác Shuji. Cậu bé nhỏ hơn Totto-chan một tuổi. Bọn trẻ vẫn thường ngủ chung với nhau trong một cái mùng lớn và trước khi ngủ, cậu bé hô lên “hoàng đế vạn tuế!” rồi ngã xuống như một người lính vừa bị bắn và giả vờ chết. Cậu bé cứ tiếp tục chơi như vậy. Một điều tức cười là đêm nào cậu bé làm như vậy, cậu ấy luôn luôn mộng du, đi trong khi ngủ rồi ngã xuống hành lang làm ai cũng quýnh quáng.

Mẹ của Totto-chan ở lại với Ba tại Tokyo vì có nhiều việc phải làm. Bây giờ mùa nghỉ hè đã hết, Totto-chan được người chị của thằng bé, người thường kể chuyện ma, đưa trở về Tokyo.
Như thường lệ, khi vừa về đến nhà, điều đầu tiên cô bé làm là đi tìm Rocky. Thế nhưng lần này, Totto-chan không tìm đâu ra chú cả. Rocky không có trong nhà cũng không có ở ngoài vườn. Chú cũng không có ở trong nhà kính nơi Ba trồng lan. Totto-chan trở nên lo lắng quá. Thường thì Rocky chạy ra ngoài từ xa để đón cô bé khi Totto-chan chưa kịp về đến nhà kia mà. Cô bé ra khỏi nhà, xuống đường, gọi vang tên chú, nhưng không có dấu hiệu gì của đôi mắt, đôi tai và cái đuôi dễ thương nữa rồi. Totto-chan nghĩ có thể chú đã trở về nhà trong khi cô bé đi ra ngoài tìm nó, nên vội vàng chạy về nhà coi thử. Nhưng rồi chú cũng chẳng có ở nhà.

“Rocky đâu rồi?” cô bé hỏi Mẹ.

Mẹ biết Totto-chan chạy khắp đây đó tìm Rocky, nhưng Mẹ không nói lời nào.

“Rocky đâu rồi?” Totto lại hỏi nữa, kéo váy Mẹ.

Mẹ dường như cảm thấy thật khó trả lời. “Nó mất rồi,” Mẹ đáp.

Totto-chan không thể nào tin nổi. Làm sao chú có thể mất được chứ? “Khi nào vậy?” cô bé nhìn vào mặt Mẹ, hỏi.

Mẹ hầu như nói không ra tiếng, “ngay sau khi con đi Kamakura,” mẹ bắt đầu buồn bã nói. Rồi Mẹ tiếp tục liền, “Ba và Mẹ đi tìm Rocky khắp nơi, nhưng không thấy chú đâu hết. Và Ba Mẹ hỏi mọi người, nhưng không ai biết hết. Khi không tìm ra Rocky, mẹ phân vân không biết phải nói thế nào với con. Mẹ thật xin lỗi.”

Thế rồi sự thật lóe lên trong Totto-chan. Chắc là Rocky chết rồi. “Mẹ không muốn mình buồn,” cô bé nghĩ, “nhưng Rocky đã chết.”

Điều này trở nên rõ ràng với Totto-chan. Cho đến bây giờ, Totto-chan ra đi bao lâu cũng không là vấn đề. Rocky không bao giờ đi đâu xa nhà cả. Chú luôn biết rằng cô bé sẽ trở lại. “Rocky không bao giờ đi như thế mà không báo với mình được,” cô bé tự nghĩ. Cô bé tin chắc như vậy.

Totto-chan không bàn bạc việc này với Mẹ nữa. Cô bé biết Mẹ có cảm giác như thế nào rồi. “Mẹ cũng phân vân không biết nó đi đâu.” Đó là những lời Mẹ nói, mắt nhìn xuống.

Totto-chan nói bấy nhiêu, rồi chạy lên lầu vào phòng. Thiếu Rocky, ngôi nhà này dường như không phải của gia đình cô bé nữa thì phải. Khi vào phòng, Totto-chan cố nén không cho mình khóc và nghĩ về Rocky một lần nào nữa. Cô bé tự nghĩ, hay là mình có làm gì cho Rocky buồn không, có điều gì khiến cho chú bỏ nhà ra đi không.

“Đừng bao giờ chọc loài vật,” thầy Kobayashi vẫn thường bảo học sinh trường Tomoe như thế. “Thật là tàn nhẫn khi phản bội con vật trong khi chúng trung thành với chúng ta. Đừng để cho con chó xin mà rồi chẳng cho nó gì cả. Làm như thế, con chó sẽ không tin tưởng chúng ta nữa và nó sẽ phát triển bản chất không tốt.”

Totto-chan luôn tuân theo những quy tắc này mà. Cô bé không bao giờ lừa phỉnh Rocky. Totto-chan nhớ lại rồi, cô bé không hề làm điều gì sai với Rocky cả.

Ngay lúc đó, Totto-chan chợt thấy cái gì đó dính trên chân con gấu nhồi bông của cô bé đang ở trên nền nhà. Totto-chan cố nén khóc cho đến thời điểm này và cô bé bật òa lên khi thấy đó là chùm lông màu nâu nhạt của Rocky. Túm lông này có lẽ bị sứt ra khi hai đứa chúng lăn với nhau chơi vào buổi sáng cô bé đi Kamakura. Với một ít lông của con chó săn cừu giống Đức còn vướng lại trong tay, cô bé không cầm được nước mắt. Nước mắt và nỗi buồn cứ thế tuôn trào không thể nào dừng.

Trước đây Yasuaki-chan và nay thì đến lượt Rocky, Totto-chan mất thêm một người bạn.

58. LỜI HỨA

Sau giờ trưa, khi bọn trẻ dọn dẹp bàn ghế để xếp thành một vòng tròn, hội trường trông rộng lắm.

“Hôm nay, mình sẽ là người đầu tiên leo lên lưng thầy hiệu trưởng,” Totto-chan quyết định.

Đó là điều cô luôn mong muốn thực hiện, nhưng nếu cô ngập ngừng một tí, đứa khác đã leo vào ngồi trong lòng thầy khi thầy vừa ngồi tréo chân ở giữa hội trường và ít nhất có hai đứa khác bò trên lưng thầy, la hét cho thầy để ý.

“Nè, thôi, thôi,” thầy hiệu trưởng phản đối, cười đến đỏ mặt lên, nhưng một khi chúng bám được vào lưng thầy, bọn trẻ nhất định không rời vị trí chúng chiếm được. Do đó, nếu đến trễ một tí, chúng ta sẽ thấy rất đông ở phía sau lưng thầy. Nên lần này, Totto-chan quyết định phải là người đầu tiên và cô bé đã chờ sẵn ở giữa hội trường khi thầy hiệu trưởng đến. Khi thầy vừa vào, cô bé reo lên “Thưa thầy, em có điều này muốn thưa với thầy.”

“Điều gì vậy?,” thầy hiệu trưởng vui vẻ nói khi thầy vừa ngồi xuống và tréo chân lại.

Totto-chan muốn nói với thầy điều mà cô bé đã bỏ ra mấy ngày để suy nghĩ. Khi thầy vừa tréo chân lên, Totto-chan không còn có ý định leo lên lưng thầy nữa. Totto-chan thấy tư thế đối diện với thầy là phù hợp hơn để cho cô bé bày tỏ điều mình muốn nói. Thế là cô bé ngồi sát lại gần thầy, đối diện, nghiêng đầu một tí và mỉm cười. Mẹ vẫn thường bảo cô bé có ‘khuôn mặt dễ thương’ trong những lúc như thế ngay cả khi còn bé. Đó là khuôn mặt ‘đẹp nhất chủ nhật’ của cô bé. Totto-chan cảm thấy rất tự tin khi nở nụ cười như vậy, miệng cô bé hơi rộng một tí và chính Totto-chan tin rằng mình là một cô bé tốt.

Thầy hiệu trưởng nhìn Totto-chan và mong đợi điều cô bé sắp nói ra. “Điều gì vậy?” thầy hỏi lại, hơi chồm người về phía trước.

Totto-chan nói với giọng ngọt ngào và chậm rãi, như cách nói của một người mẹ hay người chị cả, “em sẽ dạy ở ngôi trường này khi em lớn lên. Em thật sự muốn.”

Totto-chan mong nhận lại được một nụ cười mỉm từ thầy hiệu trưởng, nhưng thay vào đó, thầy nói rất nghiêm túc: “Em có hứa không?”

Thầy thật sự muốn cô bé hứa.

Totto-chan gật đầu đầy khí thế, và nói: “Em xin hứa,” quyết định trong lòng muốn trở thành một cô giáo là chắc chắn.

Ngay lúc đó, em nhớ lại cái buổi sáng đầu tiên em đến trường Tomoe xin vào học lớp một và gặp thầy hiệu trưởng. Dường như đã lâu rồi. Thầy đã kiên nhẫn ngồi nghe Totto-chan nói chuyện trong suốt bốn tiếng đồng hồ. Cô bé nhớ lại giọng nói ấm áp khi thầy nói với Totto-chan sau khi cô bé không còn chuyện gì để kể nữa, “bây giờ, em là một học sinh của trường này.” Giờ đây, cô bé kính thương thầy Kobayashi còn hơn trước nữa. Và Totto-chan quyết định sẽ làm việc cho thầy và làm tất cả những gì trong khả năng mình để có thể giúp thầy.

Khi Totto-chan hứa, thầy vui vẻ mỉm cười, như thường lệ, không có vẻ ngượng ngùng với hàm răng mất đi mấy cái. Totto-chan đưa ngón tay út lên, thầy hiệu trưởng cũng làm như thế. Ngón tay út của thầy trông khỏe mạnh – mình có thể đặt niềm tin nơi ấy. Totto-chan và thầy hiệu trưởng hứa theo cách truyền thống của người Nhật là móc ngón tay út với nhau. Thầy hiệu trưởng mỉm cười, Totto-chan cũng mỉm cười lại, để cam đoan lại một lần nữa. Cô bé sẽ trở thành một giáo viên ở trường Tomoe. Thật là một ý tưởng tuyệt vời!

“Khi mình là một cô giáo…” cô bé nghĩ. Và Totto-chan tưởng tượng những điều này: không phải học nhiều, có nhiều ngày hội thể thao, làm bếp dã ngoại, cắm trại và đi dạo!

Thầy hiệu trưởng rất vui. Thật khó mà tưởng tượng Totto-chan lớn lên như thế nào, nhưng thầy tin chắc rằng cô bé sẽ trở thành một cô giáo ở trường Tomoe. Thầy nghĩ rằng học sinh trường Tomoe sẽ trở thành những giáo viên giỏi vì họ sẽ nhớ lại những ngày tuổi thơ của mình.

Như vậy tại trường Tomoe, thầy hiệu trưởng và một học sinh đã tuyên bố một lời thề trịnh trọng về một điều sẽ thành hiện thực trong mười năm hay hơn nữa ở tương lai, khi mà mọi người nói rằng đó chỉ là vấn đề của thời gian trước khi những máy bay Mỹ dội bom trên bầu trời nước Nhật.

57. ĐÀN VI-Ô-LÔNG CỦA BA

Như không hề biết trước, chiến tranh đã đến giai đoạn quyết liệt đang bắt đầu đem lại cảm giác sợ hãi trong đời sống của Totto-chan và gia đình cô bé. Ngày nào cũng vậy, những người đàn ông con trai trong xóm lên đường ra chiến trận, tay vẫy cờ miệng hô lớn “muôn năm!” Đồ ăn, từng thứ một, nhanh chóng biến mất khỏi các tiệm bán thực phẩm. Do đó, khó mà có thể đáp ứng được quy tắc ‘một ít ở biển, một ít ở núi’ trong phần ăn trưa của Totto-chan. Mẹ chuẩn bị rong biển và dưa món mận cho cô bé, nhưng dần dần những thứ ấy cũng trở nên khan hiếm. Thế rồi mọi thứ đều trở nên khó kiếm hơn. Cuối cùng thì không tìm đâu ra được bánh ngọt cả, dù đã cố công tìm kiếm khắp mọi nơi.

Totto-chan biết có một cái máy bán hàng tự động đặt dưới cầu thang ở nhà ga Ookayama, ga kế trước ga cô bé thường lên xuống tàu. Khi mình muốn một gói kẹo ca ra men, mình chỉ cần để tiền vào trong cái khe của máy là có kẹo. Có một bức tranh ở phía trên cùng của máy vẽ các thứ bày bán bên trong để người mua có cảm giác ngon miệng. Chúng ta có thể có gói gẹo ca ra men nhỏ với 5 xu và một gói lớn hơn với 10 xu. Thế nhưng, cái máy này cũng trống không từ lâu rồi. Bây giờ, dù mình bỏ vào khe đó bao nhiêu tiền và đập mạnh bao nhiêu cũng không có gì chạy ra cả. Totto-chan là người kiên nhẫn hơn tất cả mà cũng chẳng làm được gì.

“Có thể vẫn còn một gói sót lại ở chỗ nào trong đó,” cô bé nghĩ. “Có thể nó mắc kẹt ở đâu đó bên trong.”

Do đó, ngày nào cũng vậy, cô bé xuống tàu tại sân ga trước ga cô bé xuống, thử bỏ vào máy đồng bạc cắc 5 xu hay 10 xu. Nhưng rồi, cô bé cũng chỉ nhận lại tiền mình bỏ vào. Chỉ có tiếng lách cách của máy thôi.

Vào thời ấy, có người nói với Ba rằng, nhiều người thích nghe tin tức. Nếu Ba biểu diễn vi-ô-lông với những bản nhạc phổ biến phục vụ ở những nơi như công xưởng đạn dược – nơi người ta sản xuất vũ khí và các thứ phục vụ chiến tranh – Ba sẽ nhận được đường, gạo và những thứ khác nữa. Từ khi Ba được thưởng huân chương âm nhạc, thanh thế của Ba tăng lên, Ba nổi tiếng là một nhà chơi đàn vi-ô-lông. Bạn bè của Ba bảo nếu Ba đến đó biểu diễn, Ba sẽ nhận được nhiều quà tặng khác.

Mẹ hỏi Ba,“Anh nghĩ sao? Anh có định đến đó biểu diễn không?”

Những buổi hòa nhạc trở thành khan hiếm dần. Thứ nhất, ngày càng nhiều nhạc sĩ đã bị gọi chiêu quân và ban nhạc thiếu người biểu diễn. Hơn nữa, ở đài phát thanh thì hầu như toàn bộ chương trình đều nói về chiến tranh, do đó Ba và những bạn đồng nghiệp không có nhiều việc để làm. Lẽ ra Ba nên đón nhận những cơ hội như thế.

Ba suy nghĩ một lát rồi trả lời: “Anh không muốn đem cây đàn vi-ô-lông của mình để biểu diễn những thứ nhạc như vậy.”

Mẹ nói, “Em nghĩ anh nói đúng. Em cũng từ chối. Chúng ta sẽ kiếm sống bằng một cách nào đó khác vậy.”

Ba biết hầu như không có đủ thức ăn cho Totto-chan và cũng không có tiền để bỏ vào cái máy bán hàng tự động vốn đã vô hiệu, để mong có một gói kẹo ca ra men. Ba biết rằng những món quà tặng thức ăn Ba có thể nhận được sẽ mang lại rất nhiều cho gia đình nếu Ba biểu diễn chỉ vài điệu nhạc thời chiến. Thế nhưng Ba thấy giá trị của âm nhạc còn nhiều hơn thế. Mẹ cũng biết điều đó và không bao giờ xúi Ba làm một việc như vậy. “Hãy tha lỗi cho Ba, Totsky,” Ba buồn bã nói.

Totto-chan còn quá nhỏ để có thể hiểu được nghệ thuật, hệ tư tưởng và công việc. Duy có một điều cô bé biết là Ba yêu cây đàn vi-ô-lông lắm và Ba trở thành một người ‘không được thừa nhận,’ nhiều người trong gia đình và bà con không nói chuyện với Ba nữa. Ba phải trải qua một thời gian khó khăn, nhưng đồng thời, Ba nhất định giữ lấy cây đàn vi-ô-lông. Do đó, Totto-chan nghĩ, Ba không biểu diễn những gì Ba không thích là đúng thôi. Totto-chan nhảy lò cò quanh Ba và vui vẻ nói: “Con không có buồn. Bởi vì con cũng yêu cây đàn vi-ô-lông của Ba.”

Dù vậy, ngày hôm sau, Totto-chan lại tuột xuống ga Ookayama và nhìn vào cái khe của máy bán hàng tự động. Không chắc là có gì chạy ra, nhưng cô bé vẫn hy vọng.

56. ĐIỆP VIÊN

Bọn trẻ ở trường Tomoe buồn trong một thời gian dài, luôn nghĩ về Yasuaki-chan, đặc biệt là vào các buổi sáng, khi lớp học bắt đầu. Một thời gian dài sau, học sinh mới quen với một sự thật rằng, vắng Yasuaki-chan, không phải vì cậu bé đi học trễ mà cậu bé không bao giờ đến lớp nữa. Những lớp học có số lượng học sinh ít thường thú vị, nhưng trong lúc này, mọi thứ đều trở nên khó hơn. Sự vắng mặt của Yasuaki-chan dễ dàng cảm nhận quá. Một điều bù đắp làm bớt đi sự trống vắng ấy là chỗ ngồi trong lớp không được sắp xếp cố định. Nếu cậu bé ngồi ở một vị trí nhất định ở bàn nào đó, chỗ thiếu vắng kia sẽ trở nên vô cùng khủng khiếp.

Dạo gần đây, Totto-chan đã bắt đầu suy nghĩ, lớn lên cô bé sẽ làm gì. Khi còn nhỏ, Totto-chan nghĩ đến việc mình sẽ trở thành người hát rong hay là một nữ diễn viên múa ba lê. Cái ngày đầu tiên đến trường Tomoe, cô bé nghĩ, tốt hơn mình sẽ trở thành một nhân viên soát vé tàu ở ga. Bây giờ, Totto-chan nghĩ cô bé sẽ làm một việc gì khác thường và có nữ tính một tí. Trở thành một y tá cũng hay, cô bé nghĩ. Nhưng bất chợt Totto-chan nhớ lại cái ngày đến thăm thương binh ở bệnh viện, cô bé thấy mấy cô y tá làm nhiều việc như chích thuốc, điều này trông có vẻ khó. Như vậy, cô bé sẽ làm gì? Bất ngờ, Totto-chan mừng quýnh lên.

“Tại sao, tất nhiên rồi! Mình đã quyết định lớn lên mình làm nghề gì rồi!”

Cô bé chạy đến chỗ Tai-chan. Cậu bé đang đốt ngọn đèn cồn.

“Mình nghĩ mình sẽ trở thành một điệp viên,” cô bé hãnh diện nói.

Tai-chan không nhìn ngọn lửa nữa mà nhìn vào mặt Totto-chan một lát. Rồi cậu bé đưa mắt nhìn ra cửa sổ một tí như thể đang suy nghĩ về điều này. Sau đó, cậu bé quay lại Totto-chan, nói với giọng vang vang và thông minh, chậm rãi và đơn giản, để cô bé có thể hiểu: “Cậu cần phải thông minh mới làm điệp viên được. Bên cạnh đó, cậu phải biết nhiều thứ tiếng nữa.”

Tai-chan dừng lại để lấy hơi. Thế rồi cậu bé nhìn thẳng vào cô bé và nói thẳng: “Điều kiện đầu tiên, một nữ điệp viên phải đẹp.”

Tai-chan nhìn chằm chằm, Totto-chan từ từ đưa mắt nhìn xuống và cúi đầu. Sau khi dừng một tí, Tai-chan hạ giọng, có vẻ suy nghĩ rồi nói: “Và bên cạnh đó, mình không nghĩ một người nói huyên thuyên có thể làm điệp viên được.”

Totto-chan chết lặng người. Không phải vì Tai-chan phản đối việc cô bé muốn trở thành một điệp viên mà bởi vì những điều cậu bé nói đều đúng cả. Đó là tất cả những điều cô bé đã nghi ngờ. Totto-chan nhận thấy rằng, nhìn từ mọi khía cạnh, cô bé thiếu sự thông minh cần thiết cho một điệp viên. Tất nhiên cô bé hiểu, mặc dù Tai-chan không nói thẳng ra điều này. Không còn gì hơn là từ bỏ ý tưởng muốn làm điệp viên là vừa. Cũng may là cô bé vừa trao đổi với cậu ấy.

“Trời ơi,” cô bé nghĩ, “Tai-chan cùng tuổi với mình mà sao cậu bé ấy biết nhiều điều đến thế.”

Giả sử Tai-chan hỏi Totto-chan rằng cậu bé muốn trở thành một nhà vật lý. Chao ôi, cô bé phải trả lời như thế nào đây?

Cô bé có thể nói: “Đúng rồi, cậu rất giỏi trong việc lấy que diêm đốt đèn cồn,” nhưng câu trả lời như thế xem ra trẻ con quá.

“Phải rồi, cậu biết ‘kitsune’ là ‘cáo’ trong tiếng Anh và ‘kutsu’ là ‘giày,’ do vậy mình tin là cậu có thể trở thành nhà vật lý.” Không, câu trả lời như thế lại không đúng nữa rồi.

Trong mọi tình huống, cô bé biết chắc rằng Tai-chan sẽ làm một nghề gì đó khác thường. Do đó, bằng một giọng ngọt ngào, Totto-chan chỉ nói với Tai-chan đang quan sát những bọt bóng đang nổi lên từ bình thí nghiệm cậu bé đang làm, “cám ơn, mình sẽ không làm điệp viên. Còn cậu, mình tin cậu sẽ trở thành một nhân vật quan trọng.”

Tai-chan lẩm bẩm điều gì, gãi đầu, rồi chôn mình vào trong trang sách đang giở ra trước mặt.
Đứng bên cạnh Tai-chan, nhìn ngọn lửa đèn cồn đang leo lét cháy, cô bé Totto-chan suy nghĩ, nếu không làm điệp viên, cô bé sẽ làm gì đây.

55. YASUAKI-CHAN CHẾT

Đó là buổi sáng đầu tiên đi học lại sau kỳ nghỉ xuân. Thầy Kobayashi đứng trước tất cả học sinh đang tập trung ở sân trường, thầy thọc tay trong túi như thường lệ, nhưng thầy không nói gì cả, im lặng một lát. Thế rồi thầy lấy tay ra khỏi túi, nhìn học sinh. Trông thầy như thể đang khóc.

‘Yasuaki-chan mất rồi,” thầy nói chậm rãi. “Chúng ta sẽ đi đám tang cậu bé hôm nay.” Rồi thầy nói tiếp, “thầy biết tất cả đều quý Yasuaki-chan. Thật vô cùng thương tiếc. Thầy cảm thấy rất buồn.” Thầy chỉ có thể nói được bấy nhiêu, rồi mặt thầy ửng đỏ lên, nước mắt lưng tròng. Tất cả học sinh choáng váng và không ai nói lời nào cả. Tất cả chúng nó đang nghĩ về Yasuaki-chan. Từ trước đến giờ, chưa từng có giây phút yên lặng buồn thảm nào trôi qua sân trường Tomoe như thế này.

“Hãy tưởng tượng cái chết đến sao nhanh như vậy,” Totto-chan nghĩ, “mình chưa đọc xong cuốn sách ‘Túp lều của chú Tom’ mà Yasuaki-chan vừa cho mình mượn trước kỳ nghỉ và bảo mình phải đọc.”

Totto-chan nhớ lại những ngón tay cong quẹo của cậu bé khi cô bé và Yasuaki-chan chào tạm biệt nhau trước kỳ nghỉ và cậu bé đưa cho Totto-chan cuốn sách. Totto-chan hồi tưởng lại lần đầu tiên gặp cậu bé ấy, cô bé hỏi: “Tại sao cậu lại đi như vậy?” và với giọng nhẹ nhàng, cậu bé đáp: “Mình bị bại liệt.” Cô bé nhớ đến giọng nói và nụ cười mỉm của Yasuaki-chan. Và rồi mùa hè năm ấy, cuộc phiêu lưu trèo lên cây của chỉ hai đứa chúng nó thôi. Totto-chan nhớ lại trong niềm luyến tiếc, cơ thể Yasuaki-chan mới nặng làm sao, và cách cậu bé ngầm tin tưởng vào Totto-chan mặc dù cậu bé lớn hơn và cao hơn. Chính Yasuaki-chan là người nói cho cô bé biết ở Mỹ có một thứ gọi là tivi. Totto-chan thương Yasuaki-chan quá. Hai đứa cùng ăn trưa với nhau, cùng chơi với nhau trong giờ giải lao và cùng thả bộ đến nhà ga sau mỗi buổi tan trường. Chắc là cô bé sẽ nhớ Yasuaki-chan nhiều lắm. Totto-chan hiểu ra rằng chết có nghĩa là Yasuaki-chan sẽ không bao giờ trở lại ngôi trường này nữa. Cũng giống như mấy chú gà con kia. Khi chúng chết rồi, mặc cho cô bé kêu chúng, chúng cũng không thể nào cử động nữa.

Lễ hỏa táng của Yasuaki chan được tổ chức ở đền thờ đối diện với Denenchofu, nơi cậu bé sống.

Từ Jiyugaoka, bọn trẻ, theo hàng một, lặng lẽ đi bộ đến đó. Totto-chan không nhìn cảnh vật xung quanh như cô bé vẫn thường làm mà lúc nào cũng đưa mắt nhìn xuống đất. Totto-chan nhận ra rằng bây giờ cô bé có cảm giác khác với lúc thầy hiệu trưởng vừa thông báo tin buồn ấy. Phản ứng đầu tiên của cô bé là không tin, và sau đó là buồn. Thế nhưng bây giờ, điều cô muốn nhất là thấy được Yasuaki-chan sống lại dù chỉ một lần nữa thôi. Totto-chan muốn nói với cậu bé nhiều điều đến mức cô bé hầu như không thể chịu đựng nổi.

Đền thờ được trang trí toàn hoa huệ trắng. Người mẹ xinh đẹp của Yasuaki-chan và chị cùng những người bà con, tất cả đều mặc đồ đen, đang đứng ở bên ngoài đền thờ. Khi thấy Totto-chan, họ khóc còn nhiều hơn, ai cũng cầm khăn tay trắng trên tay. Đây là lần đầu tiên Totto-chan đi dự đám tang và cô bé hiểu một đám tang buồn thảm như thế nào. Không ai nói gì cả. Chỉ có đàn Organ dạo nhạc có âm điệu nhẹ nhàng. Mặt trời bừng lên và đền thờ chói chang ánh sáng, nhưng không hề có niềm vui nào trong ấy cả. Có một người đeo một băng tang màu đen nơi tay đi ra và đưa cho mỗi đứa trẻ ở trường Tomoe một bông hoa trắng và bảo rằng, hãy đi vào từng người một và đặt hoa vào chỗ quan tài Yasuaki-chan.

Yasuaki-chan được đặt vào trong quan tài, đôi mắt nhắm nghiền, xung quanh toàn là hoa. Mặc dầu Yasuaki-chan đã chết, cậu bé trông dễ thương và thông minh như trước. Totto-chan quỳ xuống, đặt bông hoa vào cạnh tay cậu bé và nhẹ nhàng chạm vào bàn tay ấy. Bàn tay dễ thương này cô bé đã nắm thường xuyên. Bàn tay cậu bé trắng hơn bàn tay nhỏ xíu và dơ dáy của Totto-chan, và mấy ngón tay cậu bé cũng dài hơn, như thể tay người lớn.

“Tạm biệt từ đây,” cô bé thì thầm với Yasuaki-chan. Có thể chúng mình gặp nhau ở một nơi nào đó khi chúng mình lớn lên. Có thể lúc ấy, bệnh bại liệt của cậu lại được cứu chữa đấy.”

Thế rồi Totto-chan đứng dậy, và nhìn Yasuaki-chan một lần nữa. “Ồ, mình lại quên mất rồi,” Totto-chan nói, ‘Túp lều của chú Tom.’ Mình không thể nào trả quyển sách ấy cho cậu bây giờ được, phải không. Thôi, để mình giữ đó cho cậu, mình sẽ đưa cậu khi mình gặp nhau lần tới vậy.”

Khi Totto-chan bắt đầu bước đi, cô bé chắc chắn nghe tiếng Yasuaki-chan vang vọng từ đằng sau “Totto-chan, chúng ta có nhiều niềm vui với nhau, có phải không? Mình sẽ không bao giờ quên cậu đâu. Không bao giờ!”

Khi Totto-chan ra đến cửa, cô bé ngoái đầu lại nói: “Mình cũng sẽ không bao giờ quên cậu đâu.”

Nắng mùa xuân trải nhẹ giống như cái ngày đầu tiên cô bé gặp Yasuaki-chan trong lớp học trên toa tàu. Nhưng không giống như ngày đó, hai má cô bé đầm đìa nước mắt.

54. PHẤN

Học sinh trường Tomoe không bao giờ viết vẽ bậy bạ trên tường của người ta hay trên đường đi bởi vì chúng đã có quá nhiều cơ hội để làm chuyện đó ở trường rồi.

Suốt giờ học âm nhạc ở trong hội trường, thầy hiệu trưởng đưa cho mỗi đứa một viên phấn trắng. Chúng nó có thể ngồi hay nằm ở một nơi nào đó tùy thích, với viên phấn trong tay và đợi. Khi tất cả đã sẵn sàng, thầy hiệu trưởng bắt đầu đàn pi-a-nô. Lúc thầy đàn, chúng nó nghe và viết nhịp bằng ký hiệu nốt nhạc trên nền nhà. Viết bằng phấn trên gỗ màu nâu sáng bóng trông thật dễ thương. Chỉ có khoảng 10 đứa học sinh trong lớp Totto-chan và do đó, chúng nó trải rộng khắp quanh hội trường rộng lớn và chúng không phải lo thiếu không gian để viết. Chúng muốn viết lớn bao nhiêu cũng được mà không xâm phạm đến không gian của đứa khác. Chúng nó không cần viết ký hiệu theo hàng lối ngay thẳng vì chúng chỉ viết nhịp thôi. Ở trường Tomoe, nốt nhạc có những tên gọi đặc biệt do bọn trẻ sáng chế ra sau khi thảo luận với thầy hiệu trưởng về vấn đề này. Chúng nó có tên như sau:



Bằng cách này, chúng nó nhớ những nốt nhạc kỹ và vui nữa. Chúng nó thích tiết học âm nhạc nhất.

Dùng phấn viết trên nền nhà là ý kiến của thầy hiệu trưởng. Giấy có kích thước quá nhỏ, còn bảng đen cũng không có đủ để xếp quanh. Thầy nghĩ nền nhà hội trường là tấm bảng đen khổng lồ, trên đó bọn trẻ có thể viết nhịp một cách thoải mái không luận là âm nhạc vang lên nhanh chậm thế nào, chúng nó viết lớn cỡ nào tùy thích. Trên tất cả, bằng cách đó, chúng nó sẽ yêu thích âm nhạc. Sau đó, nếu còn thời gian rảnh, chúng nó có thể vẽ máy bay, búp bê hay bất cứ thứ gì chúng muốn. Có khi chúng nối những bức vẽ lại với nhau cho vui và cả nền nhà trở thành một bức tranh khổng lồ. Vào những lúc thầy hiệu trưởng không đàn, trong giờ học âm nhạc, thầy sẽ đi kiểm tra học sinh viết nhịp như thế nào. Thầy nhận xét “tốt đấy,” hay “chỗ đó không phải ‘cờ-cờ’ mà là ‘nhảy.’”

Sau khi đã duyệt qua và sửa nốt nhạc cho chúng, thầy đàn lại một lần nữa để cho chúng nó kiểm tra lại và làm quen với nhịp điệu. Mặc dù bận đến đâu, thầy không bao giờ để ai dạy thế thầy môn này cả. Theo sự nhận xét của học sinh, nếu không có thầy Kobayashi thì không có gì vui cả.

Lau sạch những nốt nhạc viết trên nền nhà là cả một công việc vất vả. Đầu tiên, chúng ta phải lau nền nhà bằng xốp lau bảng, sau đó, để có được nền nhà sạch sẽ và ngăn nắp, phải dùng giẻ lau nhà đè mạnh để lau nền. Đây là cả một công việc lớn.

Bằng cách này, học sinh trường Tomoe hiểu ra được việc tẩy sạch những nét viết vẽ bậy bạ là cả một vấn đề khó khăn, do đó chúng nó không bao giờ viết vẽ bậy bạ ở đâu, ngoại trừ nền nhà hội trường. Hơn nữa, cứ hai tuần một lần sẽ có một tiết học âm nhạc như thế này và bọn trẻ đã viết vẽ nguệch ngoạc quá đủ rồi.

Bọn trẻ ở trường Tomoe trở thành người sử dụng phấn chuyên nghiệp thật sự. Loại phấn nào tốt, cầm nó như thế nào, làm thế nào để sử dụng phấn có hiệu quả nhất mà không bị gãy. Đứa trẻ nào cũng thành thạo về việc sử dụng phấn.

53. VỞ KỊCH NGHIỆP DƯ

“Chúng ta sẽ diễn kịch!”

Đó là lần diễn kịch đầu tiên trong lịch sử trường Tomoe. Truyền thống mỗi một học sinh phát biểu trong bữa cơm trưa vẫn tiếp tục duy trì, nhưng còn tính thêm việc diễn kịch ở cái bục nhỏ có đàn pi-a-nô mà thầy hiệu trưởng vẫn thường đàn trong giờ thể dục nhịp điệu và có mời khán giả nữa. Chưa có đứa nào từng đi xem kịch cả, kể cả Totto-chan. Ngoài hôm xem múa ‘hồ-thiên-nga’ ra, cô bé chưa một lần đi đến rạp hát. Mặc dù vậy, tất cả bàn bạc xem chúng nó sẽ có tiết mục biểu diễn gì cho ngày tổng kết cuối năm.

Lớp của Totto-chan quyết định sẽ biểu diễn vở kịch Kanjincho (“điều lệ quyên tiền”). Nội dung vở kịch cổ nổi tiếng Kabuki này không phản ánh chính xác những điều chúng mong tồn tại ở trường Tomoe, nhưng đó là một bài có trong sách giáo khoa và thầy Maruyama có thể hướng dẫn chúng. Chúng nó quyết định chọn Aiko Saisho là người phù hợp trong vai Benkei, một người đàn ông mạnh khỏe, vì cô bé này cao to. Amadera có thể làm ra vẻ hung tợn và có giọng nói lớn, nên đóng vai Togashi. Sau khi thảo luận, tất cả nhất trí là Totto-chan nên đóng nhà hiền triết Yoshitsune, người mà trong vở kịch, cải trang thành người hầu. Tất cả bọn trẻ còn lại sẽ là những người giáo sĩ.

Trước khi bước vào tập diễn, bọn trẻ phải học lời thoại cho vai diễn của mình. Thật dễ dàng cho Totto-chan và những người đóng giáo sĩ, không phải nói gì cả. Những giáo sĩ thì chỉ có việc đứng suốt, còn Totto-chan, đóng vai Yoshitsune, phải quỳ và giấu mặt bằng cách đội cái nón rơm rộng vành. Benkei, thật ra là người hầu của Yoshitsune, giả vờ đánh và chửi mắng chủ nhân của mình khi nhóm người đi qua chốt kiểm soát Ataka nhằm lúc có một nhóm giáo sĩ đang quyên tiền để sửa đền. Aiko Saisho, khi đóng vai Benkei, phải làm cho ra vẻ có phần hung dữ. Ngoài việc dùng ngôn ngữ có sức ép và tránh né với Togashi, người chỉ huy ở trạm gác, còn có một tí hấp dẫn là khi Benkei giả bộ đọc lớn những điều lệ quyên góp vì người chỉ huy trạm gác yêu cầu. Cái tờ giấy cuốn cô bé ‘đọc’ là một tờ giấy trắng không có chữ và cách ứng khẩu khéo léo một bản điều lệ quyên góp tiền với lời lẽ của các giáo sĩ “trước hết, với mục đích trùng tu đền có tên là Todaiji…”

Ngày nào Aiko Saisho cũng luyện lời thoại ‘trước hết’ của mình.

Vai đóng Togashi cũng có nhiều lời thoại, như khi ông ta cố bác bỏ lại lý luận của Benkei, và Amadera nỗ lực để có thể nhớ những lời thoại này.

Cuối cùng giờ tập diễn cũng đến. Togashi và Benkei đối diện nhau, trong khi các giáo sĩ sắp hàng phía sau Benkei. Còn Totto-chan, trong vai Yoshitsune, đang quỳ ở phía trước, có vẻ lýnh quýnh. Thế nhưng Totto-chan không hiểu mọi chuyện diễn ra như thế nào. Do đó, khi Benkei quật Yoshitsune ngã xuống với sự hỗ trợ của cây gậy, rồi đánh ông. Totto-chan phản ứng quyết liệt. Cô bé đá Aiko Saisho ở chân và cào cô bé. Aiko khóc còn đám giáo sĩ thì cười khúc khích.

Trong nội dung kịch bản, Yoshitsune phải lặng thinh, vẻ mặt sợ hãi, mặc cho Benkei đánh đập thế nào cũng cam chịu. Chỗ này có ý rằng trong khi Togashi nghi ngờ về sự thật, ông ta lại quá cảm kích bởi mưu mẹo của Benkei và sự đau đớn khiến cho ông đối xử tệ với ông chủ thông thái của mình, do vậy ông để cho họ đi qua chốt kiểm soát.

Để nhân vật Yoshitsune kháng cự lại sẽ làm hỏng cả vở kịch, do đó, thầy Maruyama cố gắng giải thích điều này cho Totto-chan hiểu. Nhưng Totto-chan rất cứng nhắc. Cô bé cứ nói rằng nếu Aiko Saisho đá mình thì cô bé phải đá lại. Do vậy, chúng nó không tập tiếp được.

Nhiều lần chúng nó tập đến cảnh này, nhưng lần nào Totto-chan cũng luôn luôn đánh trả lại.

Cuối cùng, thầy Maruyama nói với Totto-chan “thầy thật sự xin lỗi, nhưng thầy nghĩ tốt hơn là để Tai-chan đóng vai Yoshitsune.”

Totto-chan cảm thấy nhẹ nhõm. Cô bé cũng không muốn đóng một vai mà cứ bị đánh đập như thế.

“Totto-chan, em có muốn làm đạo sĩ không?” thầy Maruyama hỏi. Thế là Totto-chan đứng vào trong hàng mấy bạn làm đạo sĩ, nhưng ở tít phía sau.

Thầy Maruyama và bọn trẻ tưởng bây giờ như vậy là ổn rồi, nhưng họ đã lầm. Thầy giáo không nên để cho Totto-chan cầm cây gậy dài của đạo sĩ mới phải. Totto-chan đâm chán khi phải đứng hoài, do đó cô bé lấy gậy thọc chân của người đạo sĩ đứng bên cạnh, cù lét vào nách người đạo sĩ đứng ngay trước cô bé. Thậm chí Totto-chan làm ra vẻ đạo đức như không có gì, mà điều ấy thật ra không chỉ nguy hiểm cho những người đứng gần Totto-chan mà còn làm hỏng cả màn kịch giữa Benkei và Togashi.

Rốt cuộc cô bé cũng bị tước đi vai diễn làm đạo sĩ.

Tai-chan trong vai diễn Yoshitsune, nghiến răng mạnh khi bị đánh và xô ngã xuống, khán giả chắc hẳn phải cảm thấy tội nghiệp cho ông. Buổi tập diễn tiến hành trôi chảy khi không có Totto-chan.

Còn lại một mình, Totto-chan ra ngoài sân trường. Cô bé bỏ giày ra, và bắt đầu ứng tác điệu vũ ba lê của riêng mình. Theo cô bé, đây là một điệu múa dễ thương. Có khi cô bé làm thiên nga, có khi cô bé làm gió, lại có khi làm một người kỳ cục, rồi có khi làm cây nữa. Chỉ có một mình trên sân trường vắng vẻ, cô bé mặc sức múa và tiếp tục múa.

Tuy nhiên, từ sâu trong tâm khảm, có một tí cảm giác rằng cô bé thích đóng vai diễn Yoshitsune. Thế nhưng nếu để cô bé đóng vai ấy, cô bé chắc chắn phải đánh và cào cấu Aiko Saisho thôi.

Như vậy, Totto-chan không thể nào tham gia diễn vở kịch nghiệp dư đầu tiên cũng như cuối cùng ở ngôi trường Tomoe.